Smile Siam มาร่วมกันคืน "สยามเมืองยิ้ม" กลับสู่บ้านเรากันนะครับ ...
เรื่องราวน่าอ่าน => หนังสือดี ที่น่าอ่านยิ่ง => Topic started by: SATORI on 24 January 2013, 19:45:32
-
วิปัสสนานุบาล โดย ท่าน ดังตฤณ (วิปัสสนาระดับชั้นอนุบาล)
ดังตฤณ
๑
สารบัญ
สารบัญ...๑
คํานํา...๒
บทที่ ๑ - วิปัสสนาคืออะไร ?...๓
บทที่ ๒ - เขาเริ่มทําวิปัสสนากันอย่างไร ?...๖
บทที่ ๓- การฝึกหายใจเพื่อยกระดับสติ...๙
บทที่ ๔- เครื่องทุ่นแรงให้เกิดความต่อเนื่อง..................................................................................................๑๒
บทที่ ๕- เปลี่ยนปมปัญหาเป็นเครื่องมือ ...๑๖
บทที่ ๖- ปฏิกิริยาทางใจ...๒๐
บทที่ ๗- เกณฑ์วัดว่าคุณเป็นนักวิปัสสนาหรือยัง..........................................................................................๒๓
๒
คํานํา
วิปสสนานุบาล’ เป็นคําสนธิระหว่าง ‘วิปัสสนา’ กับ ‘อนุบาล’ หมายความว่าเนื้อหามุ่งกลุ่มผู้
เริ่มสนใจการปฏิบัติธรรมภาวนา อาจจะยังไมเคยรูอะไรเลย หรือเคยไดยินคําวาวิ ปสสนามาบางแลว แต
ยังไมกระจางแจงนักวาคืออะไร ตองเริ่มทําอยางไร
ขนาดของหนังสือคงสรางกําลังใจใหผูที่ยังไมมีความรูพื้นฐานได เห็นวานาจะสามารถอานรวด
เดียวจบภายในเวลาไมนานนัก หนาที่ของหนังสือเลมนี้คือนําคุณออกมาจากจุดเริ่มตนด วยเวลานอย
ที่สุด หรือถาเริ่มตนมาบางแลวแตสับสน ก็ปรับมุมมองของมือใหมใหเห็นวิปสสนาตางไปจากที่สวนใหญ
คิดๆกัน คือเปลี่ยนเรื่องไกลตัวเปนเรื่องในตัว เปลี่ยนยากเปนงาย เปลี่ยนเครียดเปนสบาย เปลี่ยนภาระ
เปนของเลน เปลี่ยนสงสัยเปนเขาใจ และเปลี่ยนซับซอนเปนเรียบงาย ชนิ ดที่วาสายตายังไมทันละจาก
หนาหนังสือ ก็อาจเริ่มเห็นอะไรขึ้นมาเลาๆวานักวิปสสนาในวั ดหรื อในปาเขาเกิดประสบการณกัน
อยางไร
แมหนาที่ของหนังสือจะเปนไปดังกลาวขางตน ก็ขอทําความเขาใจไวตรงนี้ วาหนังสือเองไมมี
ความสามารถทําใหผูอานกลายเปนนักวิปสสนาขึ้นมาดวยบรรทัดใดบรรทัดหนึ่ง แตขอรับรองวาถา
เขาใจ ‘วิปสสนา’ จริงๆละก็ แมไมหวังก็จะรูจักความสงบที่นาอัศจรรย แมไมหิวกระหายก็จะไดลิ้มรส
แหงศานติอันประหลาดล้ํา
เพียงสงบไดในทามกลางความวุนวายและเครื่องเราให เรารอน ก็นับวาเปนการเปลี่ยนแปลงครั้ง
สําคัญของชีวิตแลวมิใชหรื อ?
ดังตฤณ
มีนาคม ๒๕๔๗
๓
บทที่ ๑- วิปสสนาคืออะไร?
ถาจะเอาเปนคําแปล วิป สสนาแปลไดหลายแบบ แตถาถามวาวิป สสนาคืออะไร เอาคําตอบชนิด
สื่อใจถึงใจ ก็ ตองวาวิป สสนาคือ‘เห็นตามจริง’
ลองนึกดู คําว า‘เห็นตามจริง’ ทําใหคุณมีปฏิกิริยาทางความรูสึกเป นอยางไร? คุณนึกถึงอะไร
จากการอานคําวา‘เห็นตามจริง’ บาง?
หนังสือเลมนี้เขียนเปนภาษาไทย คุณอานภาษาไทยออก นี่คือขอเท็จจริงที่ใครก็ปฏิเสธไมได
ฉะนั้นถาบอกวาคุณกําลัง‘คิดเปนภาษาไทย’ ก็ยอมถูกตองตามจริง ใครเขาใจวาตั วเองกําลังคิดเปน
ภาษาไทย ก็ขอแสดงความยินดีดวย คุ ณเขาใจถูกแลว คุณกําลังเห็นตามจริงแลว
แตถาถามวา‘คุณเปนคนไทยหรือเปลา?’ ตรงนี้อาจเริ่มยากกวาคําถามขอกอน เพราะมัน
ขึ้นอยูกับมุมมองวาคุณถือตัวเองเปนคนชาติไหน ถามีใครบังคับใหคุณยอมรับวาเปนไทย ในขณะที่
ใจอยากคิดวาเปนคนจีนหรือมีเชื้อสายจีนเขมขนกวา อยางนี้แปลวาตองนั่งเถียงกันแลว และไมวาใครจะ
งัดเอาเหตุผลหรือหลักฐานสนับสนุนความคิดตั วเองมายันกันยกใหญปานใด ก็สรุปที่จุดเดียวคือเชื่อ
อยางไรก็มีความจริงอยูอยางนั้น
คําถามคือ ในเมื่อความจริงผูกอยูกับความเชื่อ อยางนี้การเห็นตามจริงที่แทก็ไมมีนะซี? นี่มิ
แปลวาเรากํ าลังอยูกับความจริงที่สรางขึ้นเองมาตลอดหรอกหรือ? ตางคนตางอยูในโลกความจริง
เฉพาะเขตของตัวเองโดยไมอาจล้ําเสนกันอยูอยางนั้น
การเถียงกันวาอะไรจริงอะไรเท็จจะไมไดขอยุติหากปราศจากจุดมุงหมาย เพราะฉะนั้นเมื่อ
กลาวถึงการเพียรพยายามประพฤติตนเพื่อเห็นความจริง ก็ตองถามตอดวยวา‘เห็นไปเพื่ออะไร?’ บาง
ความจริงเชนเรื่องเชื้อชาติ อาจมีความหมายแคทําใหรูสึกวา‘ฉันเป นคนละพวกกั บเธอ’ หรือ‘ขามันคน
ละชั้นกับเอ็ง’ หนักกวานั้นอาจลามล้ําไปถึงขั้นตองพยายามฆาลางเผาพันธุ หรือเบาะๆคือมีความคิด
เหยียดผิวอยากทํารายกันอยูในปจจุบัน
จุดหมายของวิปสสนานั้น คือเห็นตามจริงเพื่อเปนอิสระจากอุปาทานลวงใจทั้งปวง เปนไทแกตั ว
ไมถูกครอบงําดวยอํานาจมืดของความหลงผิด เราจะไมตระหนักวาอันตรายของความหลงผิดมีมากมาย
ปานใดจนกวาจะตองทุรนทุรายทรมานกับผลลัพธบางอยางที่สรางขึ้นมาเอง จะดีกวาไหมถาเราสามารถ
ไปถึงความจริ งของชีวิต เช น เราไมจําเปนตองรบกันเพราะความเชื่อ หรือ เราไมตองทุกขเพราะ
ความคิดก็ได และยอยมาถึงเรื่องดาษๆประจําวันเชน แคทิ้งงานไวที่ออฟฟศก็ไมตองคิดเครียด
มาถึงบานแลว
๔
เอาละ! เปนอันวาพอรูคราวๆแลววาวิปสสนาคือเห็นตามจริงเพื่อหลุดจากอุปาทาน และหลุดจาก
อุปาทานไดก็ไมตองทนทุกขเพราะเรื่องไมเปนเรื่อง ทีนี้มาถึงคําถามสําคัญวาการเห็นตามจริงนั้น จะ
เอาอะไรเปนเปาหมายในการเห็น? คงทํานองเดียวกับเรารูแลววากําลังจะรบทัพจับศึกเพื่อพนจาก
การเปนทาส แตศั ตรูคือใครละ? พวกเขาอยูที่ไหนละ? เราจะเจอไดเมื่อไหรละ?
คําตอบสําหรับผูใครคิดทําวิปสสนาที่บาน เปาหมายของการดูใหเห็นตามจริงก็คือทุกสิ่งที่
ทําใหเราหลงไปยึดมั่นถือมั่นโดยไมจําเปน อะไรบางที่ไมจําเปน แตกลับทํารายเราไดราวกั บศัตรู ?
ลองถามตัวเองวาเคยมีประสบการณทํานองนี้บางหรือไม
เคยไหมที่เราเสียทาใครใหเขาโกงเงินไมกี่บาท แตตองเก็บมาคิดหนักไมเลิก เรียกวาถูกคนอื่น
โกงเงินไมพอ ยังโดนความคิดของตัวเองปลนความสุขไปอีก?
เคยไหมที่ตกลงเลิกรักเลิกเปนแฟนกันแลว แตอุ ตสาห คิดหึงหวงคนรักเกา คิดถึงอดีตดวยความ
เสียดาย คิดพะวงไปวาเขาจะมีความสุขกับใครอื่นอยางไรบาง?
เคยไหมที่เชียรฝายหนึ่ง แตอีกฝายดันชนะ ซึ่งเทากับผลักใหเรากลายเปนผูแพไปดวย ทั้งที่คิด
ดีๆแลวเราไมมีสวนได สวนเสียกับฝายปราชัยเลยแมแตนอย?
คําถามขางตนเปนเพียงตัวอยางที่อาจแสดงใหตระหนั กวาคนเรายึดมั่นกับเรื่องไมเปนเรื่องจน
ทุกขหนักไดอยางเหลือเชื่อเพียงใด แตความจริงอันนาตระหนกก็คือแตละวันเราอาจยึดมั่นสิ่งที่ไม
จําเปนไวถึง ๙ เรื่องจากทั้งหมด ๑๐ เรื่อง
บางครั้งบางคราวคุณอาจยอมรับกับตนเองหรือบนกับใครๆวาโงเหลือเกินที่ย้ําคิดย้ํากลุมกับ
เรื่องเหลวไหลไรสาระหรือเรื่องขี้ปะติ๋ว แตรูทั้งรูวาโงก็หยุดคิดไมได เอามันไมอยู กูสติไมกลับ
ขอเพียงรูจักวิปสสนาอยางแทจริง การรูจักนิยามของวิปสสนาอยางแทจริงคือกาวแรก และกาว
แรกก็คือการยอมรับตามจริงผานการใครครวญดวยความคิดธรรมดาๆ วาสิ่งใดควบคุมให
เปนไปตามปรารถนาไมได สิ่งนั้นยอมไมชื่อวาเปนของเรา ยกตัวอยางเชนเมื่อยอมรับวาความคิด
ไมใชของเรา เราจะรูสึกตั วเหมือนถอนออกมาจากทุกขรอนเพราะความคิดกวาครึ่ง และสงผลให
ความคิ ดออนกําลังลงทันที
เหมือนเสนผมบังภูเขา และเหมือนเรื่องนาขบขันที่พวกเราอานไมออก ตามเกมไมทัน พอตาม
ไมทันก็กลายเปนเหยื่ออันโอชะของโลกนี้ ผูคนทั้งหลายหายใจเขาออกเพื่อรับใชกิเลสอันกอเหตุใหทุกข
มากทุกขนอย และอาจจะตายตาไมหลับไปพรอมกับทุกขที่กัดกินหัวใจมาตลอดชีวิ ต ตอเมื่อรูจักนิยาม
ของวิปสสนา และเห็นวาเพียงเปลี่ยนมุมมองชีวิตเสียใหมตามหลักวิปสสนา ก็ไมตองยายรางไป
ที่ไหน ไมตองทําพิธีรีตองอันใด ความสุขก็ปรากฏขึ้นแทนที่แล วขณะยังมีลมหายใจ กอนจะตาย
ไปพรอมกับความไมรูและตนเหตุทุกขครั้งใหมๆ
๕
สรุป
วิปสสนาคือการเห็นตามจริง วาทุกสิ่งทั้งขางนอกและขางในเราไมเที่ยง บังคับควบคุมใหเปนไป
ตามอยากไมได เพื่อปลอยวางจากความยึดมั่นถือมั่นผิดๆ พนจากอุปาทานครอบงําใหทุกขใจกับเรื่องที่
ไมควรเปนธุระของเรา หนาที่ของผูปฏิบัติวิปสสนาคือแคเปลี่ยนมุมมองเสียใหม จากนักเรียกรอง นัก
ตอสูบูชาตัณหา และนักสําคัญตั วผิด มาเปนคนดู คนรู คนตอสูเพื่อบูชาความจริงตามสิ่งที่ปรากฏแสดง
เสียแทน
๖
บทที่ ๒- เขาเริ่มทําวิปสสนากันอยางไร?
นักวิปสสนาที่ดีจะเริ่มตนด วยการทําความเขาใจที่ถูกตอง ซึ่งหมายความวาถาใครอ านบทที่ ๑
ไปแลว และตอนนี้คุณตอบไดวาวิปสสนาคืออะไรเหมือนที่สรุปไวตอนทายของบท ก็ถือวาคุณออกเดิน
กาวแรกแลวเรียบรอย
คนไทยสวนใหญเขาใจวาการทําวิปสสนาคือการนั่งหลับตาปนหนาขรึม หรือการเดินจงกรมที่
ขางกําแพงวัด อันนั้นเปนเพี ยงภาพสวนยอยที่อาจจะเด นหนอย ไมใช ภาพรวมทั้งหมด วิปสสนาที่
แทจริงของผูช่ําชองนั้น อาจทํากันขณะกําลังนั่งเอาตะเกียบพุยขาวเขาปากก็ได หรือหลังจากเพิ่งแหก
ปากหัวเราะทองคัดทองแข็งเสร็จก็ได หรือกระทั่งน้ําตาอาจจะยังไมขาดสายก็ได เมื่อใดมีสติรูตามจริง
ขึ้นมาวาสิ่งที่กําลังปรากฏมีความไมเที่ยง เปนของที่บังคับดังใจไมได เมื่อนั้นเองที่เรากําลังอยู
ในวิปสสนาม
ลองนึกถึงคําวา ‘ไดสติ ’ ดู คํานี้ทําใหคุ ณนึกถึงอะไร? ขอใหเอาตัวอยางจากชีวิตประจําวันของ
ตัวเอง บางคนอาจนึกถึงการเหมอลอยขณะขับรถ กอนจะเหมอจนพารถตกถนนก็เกิดสติวากําลังขับรถ
เลิกวาดวิมานในอากาศหรือหมกมุนครุนคิดถึงเรื่องนอกถนนเสียได เปนตน ที่บรรทัดนี้ของหนังสือเลมนี้
ขอใหคุณนึกใหออกวาการ ‘ไดสติ ’ สําหรับคุณหมายถึงสิ่งใด มันอาจหมายถึงการรูสึกตัววาขณะนี้คุณ
กําลังอานหนังสือ และตั้งคําถามถามตนเองอยูก็ได
แตในขณะที่คุณไดสติรู สึกว ากําลังขับรถ หรือไดสติรูสึ กวากําลังถูกถามใหยอนคิด คุณยังไมรู
วาจะดูตรงไหน จึงจะเห็ นวามันเปนของไมเที่ยง ของควบคุมไมได
อยางนั้นเรามาดูสาธิ ตกันเดี๋ ยวนี้เลย เอาความรูสึกวาไมรูจะดูตรงไหนนั่นแหละมาใช ถา
หากคุณรูสึกงงๆ สงสัย ตั้งคําถาม หรือคิดควานหาคําตอบอยูละก็ ขอแสดงความยินดีดวย เพราะ
ความรูสึกนั้นแหละที่เราตองการ
สภาพงงๆ ตื้อๆตันๆ ไมรูจะดูอะไร สงสั ยวาทํากันทาไหนนี้ ทางวิปสสนาเรียกวาเปนเครื่อง
ขวางความกาวหนาหรือ ‘นิวรณ’ ชนิดหนึ่ง แตพระพุ ทธเจาทานก็ใหหลักวิธีจัดการไว คือใหมีสติรูตาม
จริงวาจิตของเรากําลังตกอยูในสภาพถูกครอบงําดวยความสงสัย ขณะของการรูวากําลังสงสัยนั่นเอง
เรียกวาเกิดสติรูตามจริงขึ้นมานิดหนึ่งแลว คือรูวามีภาวะชนิ ดหนึ่งปรากฏอยู
แตที่จะเห็นจริงแบบหลุดจากการครอบงําของความสงสัยไดนั้น ไมใช แคเห็นลักษณะความสงสัย
ตั้งอยูเทานั้น คุณตองเห็นลักษณะการหายตัวไปของความสงสัยดวย
๗
คําถามคือทําอยางไรสภาวะสงสัยจึงหายไป คําตอบคือใหหายใจทีหนึ่ง ทันทีที่คุ ณบอกตัวเอง
ไดวาคุณกําลังหายใจเขาหรือหายใจออก แปลวาวินาทีนั้นความสงสัยหายไปแลว และถู กแทนที่
ดวยสติรูวากําลังหายใจเขาหรือหายใจออก เมื่อสติหลุดจากความรับรูลมหายใจ ความสงสัยหรือใคร
รูก็จะกลับมาอีก ตรงนี้ คือจุดใหสังเกตความตางระหว างภาวะสงสัยกับไมสงสัยได
ณ วินาทีที่คุณบอกตัวเองวากําลังหายใจเขาหรือหายใจออกไดนั้นเอง ใหสํารวจดูเถิ ด ภาวะเดิม
คือความสงสั ยที่กระเดียดไปในทางอึดอัดเปนทุกข จะแปรเปนภาวะใหมคือความหมดพะวงอันกระเดียด
ไปในทางปลอดโปรงเปนสุข เพียงเมื่อเห็ นวาภาวะที่กําลังสงสัย กับภาวะหายสงสัยชั่วคราว
แตกตางกันอยางไร ก็เรี ยกวามีสติแบบวิปสสนาอยางออนๆแลว ทั้งนี้เนื่องจากความรูสึกวาเมื่อกี้
จิตเปนอยางหนึ่ง ตอนนี้จิตเปนอีกอยางหนึ่ง ก็คือการเห็นจิตในอดี ตผานลวงไปแลว จบไปแลว
แปรปรวนไปแลว ไมใช ปจจุบันแลว ซึ่งตามธรรมชาตินั้น เมื่อจิตเห็นสิ่งใดหายไป ยอมไมสําคัญวา
สิ่งนั้นเปนตน
ตรงนี้นาสนใจ คือนาสังเกตวาแลวจิตเห็นสิ่งใดเปนตน? คําตอบก็คือสภาพที่กําลังเปน
ปจจุบัน กําลังปรากฏเฉพาะหนาอยูนี่เอง อยางเชนเมื่อเปรียบเทียบภาวะสงสัยกับภาวะไรความสงสัย ก็
จะเห็นอาการที่จิตเลิกเกี่ยวของพะวงกับความสงสัยอันเปนอดีตไปแลว แตกลับมายึดมั่นความไม
สงสัยในปจจุบันเปนตัวเป นตนแทน
ถาเขาใจตรงนี้ชัดเจน รวมทั้งสังเกตออกวาอะไรคือภาวะในปจจุบันที่เรากําลัง‘เขาใจผิด’ หรือ
‘มองไมเห็นตามจริง’ ก็ถือวาคุณเขาใจหลักพื้นฐานของวิปสสนาชั ดเจนพอสมควรแลว
ลําดับตอไปที่ตองรูก็คือ มีอะไรในตัวเราใหดูบาง? คําตอบคือทั้งหมดที่เปนสวนของกาย และ
ทั้งหมดที่เปนภาวะทางใจ ลวนแลวแตถู กรูดวยสติแบบวิปสสนาได ทั้งสิ้น
แตบอกแคนี้ก็จะงงอีก คืองงวาจะดูกายใจทั้งหมดไดอยางไร เหมารวมทีเดียวเลยหรือ?
คําตอบคือใหแยกดูเปนสวนๆกอน เพราะการเห็นทั้งหมดในคราวเดี ยวไมมี และเปนไปไมได จึงควรดู
เทาที่จะสามารถดูไดเทานั้นพอ
คราวนี้อาจเป นคําถามสําคั ญที่สุด คือจะดูสวนไหนกอนดี? พระพุทธเจาทานสอนใหดูลม
หายใจมากที่สุด เพราะลมหายใจเปนที่พึ่งได เปนตั วฉุดสติได เปนตัวเลี้ยงสติได อีกทั้งเปนตัวทําใหเกิด
สติเห็นความไมเที่ยงตามจริงไดด วย
อยางที่เคยกลาวไวกอน คือแคเรารูธรรมดาๆวากําลังหายใจเขาหรือหายใจออก ตรงนั้นเรียกวา
มีสติ เมื่อใดมีสติเมื่อนั้นความสงสัยและความฟุงซานยอมถูกแทนที่ไดชั่ วคราว ดังนั้นจึงนาปลูกฝง
ความพอใจในการรูทันวากําลังหายใจเขาหรือหายใจออกใหมาก เพื่อแยงพื้ นที่ของจิตเอามา
ใหกับสติ มากกวาการปลอยใหความสงสัยและความฟุงซานครอบครองไป
๘
เมื่อใดใจฝกใฝอยูกับลมหายใจ คุณจะรูสึกวาอาการ ‘หลุดหายไปจากโลก’ นั้นกินเวลาสั้นลง
และจิตอยูในสภาพพรอมจะไปรูรายละเอียดสวนอื่นๆของกายใจมากขึ้นเรื่อยๆ
ปญหาสําหรับคนสวนใหญ คื อไมสามารถปลูกฝงความพอใจ หรือกระทั่งเตือนสติให ตนเองเขามา
รูลมหายใจหรือรายละเอียดอื่นๆในกายใจไดงายดายนัก บทตอไปจะเสนออาวุธที่จะใชในการขจัด
อุปสรรคขอนี้
สรุป
การเริ่มลงมือทําวิปสสนานั้นไมใชเรื่องยาก แคทันทีที่เขาใจวาจะให กําหนดจิตดูอะไร ขณะนั้นก็
ถือวาใชแลว เชนเปรียบเทียบใหเห็นภาวะตางระหวางความสงสัยกับความไมสงสัยเปนตน เครื่องทุน
แรงที่จะเอาคุณออกจากจุดเริ่มตนได คือลมหายใจ ขอเพียงมีสติรูลมหายใจแคทีเดียว ก็เปรียบเหมือน
ผนังกั้นแบงภาวะสงสัยกับภาวะไมสงสัยแยกเปนตางหากจากกันใหรูไดงายแลว บทตอๆไปจะกลาวถึง
อุบายเบื้องตนเพื่อทําวิปสสนาใหไดตอเนื่อง และเราจะฝกกันระหว างอานหนังสือนี่เลยทีเดียว!
๙
บทที่ ๓- การฝกหายใจเพื่อยกระดับสติ
บทนี้เรามายกระดับสติขึ้นไปอีกขั้นหนึ่ง ดวยวิ ธีสังเกตลมหายใจที่ตางไปนั่นเอง คุณไมตอง
ลําบากลําบนฝกดั ดตั วแบบโยคะใหยุงยาก เพียงแคทราบวาจะสังเกตลมหายใจอยางไรก็พอ
เอาเดี๋ยวนี้เลยก็แลวกัน ถาใหถามตัวเองวาลมหายใจสุดทายที่ผานมาเปนสั้นหรือยาว หากตอบ
ไมถูกแปลวาสติของคุณไมอยูที่ลมหายใจ และมีความโนมเอียงวาจะเปนลมสั้น ทั้งนี้ก็เนื่องจาก
สติของคุณใชไปในการตามอานขอความบนหนาหนังสือนั่นเอง
แตมาถึงตรงนี้ จะเห็นวาทันทีที่มีขอความสะกิดให สังเกต ลมหายใจของคุณจะยาวขึ้น
ทันที ทั้งที่ยังไมไดละสายตาไปจากหนาหนังสือ ทั้งนี้เพราะเมื่ อมีอะไรมากระตุนใหเกิดสติระลึก
ถึงลมหายใจ สตินั้นจะปรุงแตงลมใหยาวขึ้นโดยอัตโนมัติ ตรงนี้ขอใหสังเกตด วยวาในทางกลับกัน
คนเราจะมีสติ รูลมหายใจก็ตอเมื่อลมยาวเทานั้น แตลมสั้นไมคอยรูหรือไมรูเอาเลย
ระหวางที่อานบรรทัดนี้คุณหายใจเขายาวหรือวาสั้น? ยาวคือรูสึกบอกตัวเองวามั นลากยาว
อาจจะเทากับหรือมากกวาเมื่อครู สวนสั้ นคือรูสึกวาหดลงจนสังเกตยาก หากถูกถามแลวลากลมหายใจ
เขาลึกขึ้นกวาปกติก็ไมเปนไร แต เอาแค ทีเดียว อยาพยายามหายใจลึกๆติดกันหลายๆที เพราะ
การฝนหายใจลึกๆหรือถี่ๆไมใชการยกระดับสติ แตเปนการกดคุณภาพสติใหตกต่ําลง
เมื่อทราบวายอหนาที่แลวหายใจยาวหรือสั้น ลองถามตัวเองอีกทีวาระหวางอานยอหนานี้ยัง
ยาวอยูหรือไม อยาเสียใจถาสั้นลง อยาดีใจถายาวขึ้น เพราะแนวปฏิบัตินี้ไมมี อะไรผิดหรือถูก มีแต
เห็นวากําลังปรากฏอะไรใหสังเกตรู ตามจริงเทานั้น
จะเห็นวาคุณอาจพักการอานชั่วแวบเล็กๆเพื่อรูลมหายใจได โดยสายตาแทบไมตองละไปจาก
หนากระดาษแตอยางใด กลาวคือเมื่อรูลมหายใจ สติอาจขาดไปจากตัวหนังสือและความหมายที่มากับ
ตัวหนังสือชั่ วระยะเวลาสั้นๆ แตพอรูลมเสร็จสายตาก็กลับมาจดจอกับขอความตอไดอีก และสามารถรู
เนื้อความในหนังสือสืบเนื่องกันเปนสายน้ําดวย
การระลึกรูลมหายใจเปนพักๆไมไดรบกวนงานที่ทําอยูตรงหนา มิใชทํางานสองอยางพรอมกัน
ใหขาดสติ เพราะแมทํางานโดยไมระลึกรูลมหายใจ สติของคนทั่วไปก็ขาดตอนเป นประจําอยูแลว หาก
คุณฝกที่จะถามตัวเองด วยสติธรรมดาๆ เชนขณะอานหนังสือยอหนาหนึ่งๆนั้น คุณหายใจยาวหรือสั้น ก็
อาจกลายเปนตัวอยางของสติระหวางการทํางาน และวิธีเดียวกันนี้ช วยใหการทํางานของคุณไดรับการ
ยกระดับขึ้นกวาเคยหลายเทาดวยซ้ํา
๑๐
ถึงยอหนานี้คุณควรเริ่มรูสึกถึงความสงบ และมีจิตใจฝกใฝที่จะรับรูลมหายใจมากขึ้น
โดยเฉพาะถ าเปนลมหายใจยาวจะทราบชัดเปนพิ เศษ และเมื่อทราบชัดเป นพิเศษก็พลอยใหกาย
ดึงลมยาวขึ้นกวาปกติ นี่คือธรรมชาติ การทํางานของจิต ขอเพียงมีเปาใหปกใจลงไป เปานั้นจะเริ่มชัด
ขึ้นตามลําดับ เพราะใจฝกใฝกับสิ่งใด ยอมรูเขาไปในสิ่งนั้นลึกซึ้งและกวางขวางตามเวลาที่ผานไป พอ
สติ ดีขึ้นก็ปรุงกายใหมีคุณภาพดีตาม อยางเชนที่เห็นได จากลมหายใจยาวกวาธรรมดานี่เอง
เมื่อมาถึงยอหนานี้ หากลมหายใจของคุณสั้นลงแลวยังสามารถรูไดชัดวาลมหายใจกําลัง
อยูในชวงสั้น แปลวาจิตของคุณเกิดภาวะผูรู ผูเฝาดูลมหายใจทั้งปวงแลว กลาวคือหายใจออกก็มี
สติรูวาหายใจออก หายใจเขาก็มีสติรูวาหายใจเขา หายใจยาวก็มีสติรูวาหายใจยาว หายใจสั้นก็มีสติรูวา
หายใจสั้น คุณจะเห็นสภาพจิตตัวเองแปลกไป คือในขณะหายใจ จะเหมือนรับรูเขามาในขอบเขต
ทางกายไดชัดขึ้นกวาเดิม ครอบคลุมกวางขวางกวาเดิม
ณ จุดนี้ขอใหสังเกตวาถาขณะหายใจเขาคุณพองหนาทองออกนิดหนึ่ง สติที่กําลังดีจะทําใหเกิด
ความรูขึ้นเองวาหายใจยาวดวยอาการพองหนาทองอยางไรจึงสบาย ปลอยลมออกจากอกอยางไรจึง
ยังคงรักษาความสบายไวได ในระดับเดิมอยูอีก ที่ยอหนานี้ขอใหสังเกตดูวาความสบายนั้นมีอายุขัย
สั้นยาวเพียงใด บางคนอาจสบายแคชวงหายใจเขา บางคนอาจสบายแคชวงหายใจออก บางคนสบาย
ไดตลอดตั้งแตเริ่มเขาและจนออกสุด อยาไปใหความสําคัญวามันยาวแคไหน ขอใหรูแน ๆตามจริง
ก็แลวกัน
การเขาไปรูถึงความสบายหรือความอึดอัดตามจริงนั้น เรียกวาคุณไดทราบชัดในสิ่งที่ละเอียด
กวาลมหายใจแลว นี่เปนอีกเปาหมายหนึ่งของวิปสสนา คือมีสติรูไลจากสิ่งหยาบไปหาสิ่งละเอียด
เพื่อความตระหนักยิ่งๆขึ้นวาทั้งภาวะหยาบและละเอียดนั้น ตางก็เปนสิ่งมีอายุขัยทั้งสิ้น ไมนา
ยึดมั่นถือมั่นทั้งสิ้น ควรอาศัยเปนเครื่องระลึกรูเท านั้น
หากสายตาละจากหนังสือแลวคุณยังรูสึกวาสติไมไปไหน ยังคงปกหลักอยูกับการรูวาลมหายใจ
เขาหรือลมหายใจออก รวมทั้งทราบดวยวาความสบายเกิดขึ้นนานเพียงใด วัดไดดวยจํานวนลม
หายใจกี่ครั้ง ตรงนี้เรียกวาระดับสติ พัฒนาจากการเห็นรูปธรรมตามจริง เลื่อนขั้นขึ้นมาเห็น
นามธรรมตามจริงดวยแลว
การทําวิปสสนานั้น สําคัญมากที่เราจะตองเห็นทั้งรูปและนาม เพราะถาเห็นรูปอยางเดียวก็จะรู
ตามจริงสวนหนึ่ง แลวยังไมรูจริงอีกสวนหนึ่ง ในทางกลับกันหากเห็นนามอยางเดียวก็ไมเพียงพอ ตอง
เห็นรูปด วย จึงจะเรียกวาเห็นตามจริงไดครบถวน
๑๑
วิปสสนาที่ดีและมีคุณภาพนั้น ควรเกิ ดขึ้นอยูเสมอๆ พูดงายๆวาใหบอยที่สุดเทาที่จะเปนไปได
แตไมควรตั้งใจบังคับใหเกิดขึ้นตลอดเวลา โดยเฉพาะสําหรั บมือใหม เพราะนั่นอาจเปนการฆา
ตัวตายบนเสนทางวิปสสนาเสียตั้งแต แรกเริ่ม การรูเหมือนทําเลนยามวาง แต ทําบอยเหมือนงาน
อดิเรกชิ้นโปรดที่สุดในชีวิ ต จะเปนแรงผลักดันใหเกิ ดความคืบหนาไปเรื่อยๆ คุณจะพบวาตัวเองเริ่ม
ฝกใฝลมหายใจ และมีความสังเกตสังกาเกี่ยวกับความสบายกายสบายใจมากขึ้น เพราะเห็นด วยสติรู
ตามจริงวาการเขามากําหนดดูอยูในขอบเขตกายใจนั้นมีแตดานที่เปนคุณ มีแต ทําใหนิ สัยทํา
รายตนเองและทํารายคนอื่นลดลงทุกที ตอนยังไมเริ่มลงมือจะมองไมออกเลยวาผลลัพธเปนอยางไร
แตขอใหทดลองเถิด เพียงไมกี่วันจะทราบดวยตนเองว าวิปสสนามีค ากับชีวิตอยางมหาศาลปานใด
ภาวะรูชั ดวากํ าลังหายใจเขาหรือหายใจออกอยูนั้นไมมีความนาเบื่อ ไมมีความรูสึกอึดอัด หาก
ฝกระหวางอานบทนี้แลวเบื่อหนายหรื อรูสึกอึดอัด ขอใหใชยอหนานี้เปนหลั กตั้งตนใหม นับ
หนึ่งใหมโดยการสังเกตวาคุณตั้งใจหรือคาดหวังมากเกิน ‘รูเล นๆสบายๆ’ หรือเปลา?
สติที่พอดีกับการรูลมหายใจปจจุบัน เกิดขึ้นจากการกําหนดวาจะ‘รูไดเทาที่รู’ ถ าหากอยากรู
เกินกวาจะรูได ผลคือความอึดอัด รูสึกเครงเครียด และไมอยากพากเพียรทําตอไปใหมากกวานี้ อีก
ในทางตรงขาม หากคอยๆรูขึ้นมาจากระดับที่พอดีกับสติของตัวเอง จะเกิ ดความสบาย สงบ
หรือกระทั่งสวางสดใส รูสึกสนุก จะกลายเปนกําลังใจใหอยากมุมานะเพื่อความกาวหนายิ่งๆขึ้นไปอีก
แมวางหนังสือลงแลวก็ยังไมอยากเลิก
สรุป
บทนี้เราใชขอความในหนาหนังสือเปนตัวช วยกระตุนใหคุณเกิดสติรู ลมหายใจขึ้นมาตรงๆ และ
การรูลมหายใจตามหลักวิปสสนานั้น ไมใชแครูทื่อๆวากําลังหายใจ แตใหรู ดวยวาหายใจออกหรือหายใจ
เขา หายใจยาวหรือหายใจสั้น คนเราจะรู แคลมหายใจยาว สวนลมหายใจสั้นไมรู บทนี้ชวยชี้ใหคุณดูวา
หากรูแมกําลังหายใจสั้น ก็จะทําใหเกิดสภาพสติสัมปชั ญญะระดับใหมขึ้นมา สติสัมปชัญญะที่สามารถ
รูครอบคลุมกวางขวางทั้งภาวะยาว สั้น หยาบ ละเอียด ไดอยางตอเนื่องนี้เอง ที่เราตองการ
อยางยิ่งยวดในงานวิปสสนาขั้นสูงขึ้นตอๆไป
๑๒
บทที่ ๔- เครื่องทุนแรงใหเกิดความตอเนื่อง
การทําวิปสสนาใหตอเนื่องนั้น พระพุทธเจาแนะนําใหรูลมหายใจบอยๆ เพราะลมหายใจเปน
ของที่ตองเกิดขึ้นตลอด ๒๔ ชั่ วโมง และเปนของไมมีมลทิน ยิ่งรูมากจึงยิ่งมีสติมาก
บทที่แลวคุณไดฝกหายใจกันแบบสดๆ อานหนังสือไปดวยรูลมหายใจไปดวย ซึ่งคุณก็จะพบวา
เปนเรื่องงาย เพราะมีขอความกระตุนใหยอนเขามารูสิ่งที่เกิดขึ้นกับตัวเอง
ปญหาคือหลังจากละสายตาจากหนังสือไป ก็จะไมมีขอความกระตุนเตือนใดๆอีก คุณตองมี
กําลังใจมากพอจะเตือนตนเอง จึงจะอยูรอดปลอดภัยบนเสนทางวิปสสนาได
อีกปญหาของมือใหม คือถาพยายามไปรูลมหายใจมากๆแลวจะเครียด อึดอั ด หรือกระทั่งปวด
หัวไปเลย สําหรับบทนี้จะเปนอุบายเพื่อใหแนใจวาคุ ณจะเริ่มฝกรูลมหายใจไดอยางงายดายเปน
ธรรมชาติที่สุ ด กับทั้งปดกั้นชองทางที่จะทําใหเกิดความเครียด สับสน ทอแทลงเสีย นั่นคือเราจะฝกรู
ลมหายใจแบบไมตอเนื่ อง นานๆทีรูที
อาศัยนาฬิกาปลุก (สามารถดาวนโหลดโปรแกรมไดภายในเว็บ)
เทคโนโลยียุคเราถาใช ดีๆก็มีคุณทุกอยางไป ไมเวนแมกระทั่งการทําวิปสสนา ขอใหซื้อนาฬิกา
ขอมือ หรือนาฬิกาดิจิ ตอลแบบพกพาไปไหนมาไหนไดไวสักเรือน หรืออาจเปนโปรแกรมนาฬิกาใน
คอมพิวเตอรเพื่อใชระหวางเวลาทํางานก็ได ตั้งเวลาปลุกทุก ๒ นาทีไว เมื่อเสียงดังครั้งหนึ่ง ใหถาม
ตัวเองวาขณะนั้นกําลังหายใจเขา หายใจออก หรือวาหยุดหายใจอยู ใหดูตามจริง ปลุกครั้งหนึ่งรู
ลมหายใจทีเดียว อยาพยายามรูมากกวานั้น
สติของมือใหมมีความไมสม่ําเสมอเปนธรรมดา แตนาฬิกาปลุกมีความสม่ําเสมอที่แนนอน สอง
นาทีเปนระยะเวลาที่ถี่พอจะทําใหเกิดสติอั ตโนมัติได แตหางพอที่จะทําใหไมเกิดความเครียด เมื่ อทําไป
เพียงไมนาน คุณจะสังเกตวาตั วเองรูลมหายใจอยางเปนธรรมชาติ ขึ้นมา โดยไมมีการเพงหรือคาดคั้น
เอาความสงบจากลมหายใจเปนพิเศษ ผลคือจะรูตามจริงวาขณะนั้นลมหายใจเปนอยางไรอยู
นอกจากรูวากําลังหายใจเขา ออก หรือหยุดแลว คุณควรสังเกตด วยวาขณะนั้นกําลังสุข กําลัง
ทุกข รวมทั้งระดับความมากนอยของสุขทุกขวามากขึ้นหรือนอยลงกวาการหายใจเมื่อสองนาทีกอน
การรูความตางระหวางสุขทุกขในสองชวงเวลาจะทําใหสติ คุณคอยๆทํางานแบบวิปสสนาไปเอง
๑๓
สัญญากับตัวเองไวด วยวาจะไมมีการแกไข ปรับแตง หรือทําใหอะไรดีกวาที่ปรากฏแสดงอยูตาม
จริง ไมวาจะเปนลมหายใจหรือระดับสุขทุกข ถาเครียดก็ยอมรับวาเครียด ถาสบายก็ทราบตามจริงวา
สบาย ย้ํากับตัวเองไว วิปสสนาคือรูตามจริง เพื่อเห็นวาไมเที่ยง หาใชการรู ตามอยากเอาดีเขาตัว
เอาชั่วทิ้งน้ํา
นาฬิกาปลุกจะชวยยกระดั บสติของคุณใหปรากฏสม่ําเสมอ และออกตัวจากจุ ดเริ่ มไดเร็ วอยาง
เหลือเชื่อ คือวันเดียวคุณจะกลายเปนคนเลิกหมกมุนครุนคิดกับสิ่งไรสาระ หันมาเริ่มสนใจสิ่งที่
ปราศจากมลทินในตนเอง การเริ่มจากสองนาทีรูครั้งเดียวจะไมกอใหเกิดความเครียดใดๆขึ้นได มีแตจะ
เกิดสติยิ่งๆขึ้น
ขอใหสังเกตวายิ่งคุณมีสติรูลมหายใจไดสม่ําเสมอขึ้นเทาไหร ลมหายใจก็จะยาว ละเอียด และ
ทําใหเปนสุขสงบมากขึ้นเทานั้น หากเห็นว าเริ่มเคยชินดี แลว ใหลองปรับเวลาจากปลุกทุกสองนาทีมา
เปนทุกหนึ่งนาทีดู เมื่อรูทีละครั้งทุกนาทีไดตอเนื่องสักครึ่งชั่วโมง คุณอาจรูสึกเหมือนโลกแตกตางไป
มาก และเหมือนนาฬิกาเปนสวนเกินที่ไมจําเปนอีกตอไป นั่นเพราะสติคุณเริ่มเป นอัตโนมัติเองแลว
อาศัยปายบอก
ใหเขียนใสกระดาษเล็กๆวา ‘รูลมหายใจ’ แปะไวหลายๆจุดในหองนอนของคุณ อยางนอยสอง
จุดขึ้นไป เลือกจุดที่คุณมักมองบอยๆโดยไมตั้งใจจะดีมาก
คุณจะพบวาขอความเชน ‘รูลมหายใจ’ มีอิทธิพลตอจิตของคุณอยางสูง ขอความไมเพียงทํา
ใหคุณอานแลวเกิดความเขาใจ แตยังเปนเหมือนคําสั่งที่กระตุ นใหเกิดอาการระลึกรู ลมหายใจ
อยางสําคัญอีกดวย
อยาลืมถามตัวเองวาขณะรูลมหายใจนั้น กําลังสบายหรืออึดอัด ถาสบายก็รูวาเปนสุข ถาอึดอัดก็
รูวาเปนทุกข ขอใหเปรียบเทียบความตางระหวางเห็นปายแตละครั้ง คุณจะพบวาหองนอนของคุณ
กลายเปนเครื่องผลิตสติแหลงใหญขึ้นมาไดงายๆภายในเวลาไมกี่วันเทานั้น
๑๔
อาศัยอิริยาบถ
ขอนี้อาจยากกวาขอกอนๆนิดหนึ่ง เพราะไมมีเครื่องชวยนอกกาย แตขอดีคืออิริยาบถเปนของ
ติดตั ว ไมจําเปนตองซื้อหาจากไหน
หลักงายๆคือ เมื่อเปลี่ยนอิริยาบถจากทาหนึ่งไปเป นอีกทาหนึ่ง ใหหายใจแรงขึ้นกวา
ปกตินิดหนึ่ง และกําหนดรูวาหายใจเขายาวเปนอยางนี้ หายใจออกยาวเปนอยางนี้ เอาแคครั้ง
เดียว และอยาพยายามรูใหมากไปกวานั้น สําหรับคําวา ‘เปลี่ยนอิริยาบถ’ จะหมายถึงการสลับ
เปลี่ยนระหวางทานั่ง ยืน เดิ น นอน รวมทั้งการพลิกตัวหรือเอนตัวในทาหนึ่งๆ สําหรับผูเริ่มตน การ
เคลื่อนไหวปลีกยอยกวานั้นเชนการขยับแขนขา มือเทา หรือศีรษะ ถือวาไมเกี่ยว เพราะอาจเปนการถี่
เกินไป
เมื่อรูลมหายใจแลวก็ถามตั วเองตอวา ความรูสึกทางกายโดยรวมทั้งหมดในขณะนั้น มี
ความสบายหรืออึดอัด สํารวจแคนั้น ถาหากรูสึกเฉยๆก็ใหเหมารวมวากําลังสบาย ถาหากรูสึกเฉื่อย
ชาก็ใหเหมารวมวากําลังอึดอัด ขอใหเปรียบเทียบดูวาการเปลี่ยนอิริยาบถที่มีลมหายใจสบายกับ
การเปลี่ยนอิ ริยาบถที่มีลมหายใจอึดอัดนั้นแตกต างกันอยางไร ผลของการระลึกอยางนี้จนชินจะ
ทําใหเกิดความเห็นกาย มีกายเปนที่ฝาก ที่อาศัยของจิตมากขึ้นเรื่อยๆ
อาศัยปฏิกิริยาทางอารมณแรงๆ
ในที่นี้มุงเนนเอาความโกรธ ความขัดเคืองไมพอใจ ซึ่งคนทั่วไปเกิ ดกันบอยวันละหลายหน แต ก็
อาจจะเหมารวมถึงปฏิกิริยาอื่นๆเชนความเครียด ความคิดมาก ตลอดจนความมีราคะกลาในจังหวะที่ไม
ควรจะมี ดวย
เมื่อใจมีปฏิกิริยาตอสิ่งกระทบทางตา ทางหู กอนอื่นขอใหยอมรับตามจริงวามีปฏิกิริยา
หนึ่งๆขึ้น อยาพยายามกําจัดทิ้งเปนอันขาด จากนั้นใหใชลมหายใจเปนตั วนับ วาตองหายใจกี่
ครั้ง ปฏิกิริยาทางใจนั้นๆจึงสงบลง
ตอนแรกๆคุณจะรูสึกคางคา หงุดหงิด เบื่อหนายเหมือนไมคอยมีแกใจอยากจะมานั่งนับลม วากี่
ลมผานไปอารมณทางใจถึงสงบระงับเสียได แตพอทําไดหนหนึ่ง คุณจะเห็นวาหนตอๆมานั้นงายขึ้น
เรื่อยๆ พอมีปฏิกิริยาทางใจแรงๆจะเริ่มนับลมโดยอัตโนมัติ เมื่อถึงจุดนั้นคุณจะพบวาตัวเองเริ่ม
ฝกใฝสนใจลมเขาออกมากขึ้นไปดวย แมขณะกําลังวางๆที่ยังไมมีปฏิกิริยาทางใจใดๆปรากฏก็
ตาม
๑๕
สรุป
อุบายอันเปนเครื่องทุนแรงชวยงัดเอาสติออกมาจากหลมลึกในจิตใจเรานั้น มีไดมากมายสารพัด
บทนี้แนะนําเพียงสิ่งที่คนสวนใหญสามารถนําไปใชได จริงและจะเห็นผลรวดเร็ ว ชนิดใชเครื่องทุนแรง
เพียงไมกี่วัน สติจะเกิ ดถี่ขึ้ นจนคุณแปลกใจวาของมันงายขนาดนี้ทีเดียวหรือ
คุณจะพบวาเพียงมีสติระลึกรูลมหายใจไดบอยๆ ไมวาถูกลากพามาจากอุบายแบบใด ชีวิ ตคุณ
จะเปลี่ยนแปลงออกมาจากภายใน มีผลกับความรูสึกนึกคิดทั้งหมด และเปนฐานอันมั่นคงใหสามารถตอ
ยอดเปนวิปสสนาขั้นสูงๆขึ้นไดโดยปราศจากความยากลําบากดวย
๑๖
บทที่ ๕ – เปลี่ยนปมปญหาเปนเครื่องมือ
เกือบทุกคนมีปมปญหาที่แกไมตก ในที่นี้จะไมมุงปมปญหาภายนอกอันไดแกเรื่องราวตนสาย
ปลายเหตุของความทุกขใจ แตจะพูดถึง‘นิสัยทางจิต’ อันเปนปมปญหาภายใน ซึ่งหากแกได แมปม
ปญหาภายนอกจะรุมเรารุนแรงสักแคไหน ก็ทําใหทุกขใจไดไมมาก หรือถึงแมทําใหทุกขใจไดมากก็ไม
ขาดสติขนาดทําเรื่องเลวรายเยี่ยงคนจํานนจนตรอกทั้งหลาย
นิสัยทางจิตที่ทําใหทุกขแรง รวมทั้งบั่นทอนสุขภาพกายสุขภาพจิตขนาดที่ควรจั ดเปน‘โรคทาง
ใจ’ มีอยู ๕ ขอ เรียงตามระดับความเปนอันตรายอันเริ่มเขาขั้นวิกฤติในโลกปจจุบันไดดังนี้
๑) โรคบากาม หมกมุนขนาดขาดความยับยั้งชั่งใจกออาชญากรรมทางเพศได
๒) โรคอาฆาต คั่งแคนจุกอกจนวูบเผลอกอคดีฆาตกรรมสะเทือนขวัญได
๓) โรคชางทอ หดหูเซื่องซึ มจนเขาขั้นไมอยากมีชีวิตอยูตอ
๔) โรคคิ ดมาก เครงเครียดกระทั่งหลุดโลกจนเปนบาได
๕) โรคขี้ลังเล จับจดจับฉายจนทําอะไรไมประสพความสําเร็จสักอยาง
ถาใครมีขอใดขอหนึ่งเปนโรคประจําตั ว จะเห็นอยูกับตนเองวาแมยังไมเกิดโทษรุนแรงขั้นสูงสุด
ดังกลาวแตละขอ อยางนอยก็กอทุกขกอโศกใหคุณมากบาง นอยบาง ไมเวนแตละวัน หรือกระทั่งแตละ
ขณะจิต
นิสัยหรือพฤติกรรมทางจิตผิดๆที่เกิดขึ้นเปนประจํานั้น ไมเคยมีแบงวาทํารายเราทางโลกหรือ
ทางธรรม ตราบใดนิสัยทางจิตยังเปนไปในทางลบ ตราบนั้นชีวิตทางโลกจะตกต่ําดํ าดิ่งลงไปเรื่อยๆ และ
ชีวิ ตทางธรรมจะไมอาจกาวหนาไปไหนรอดด วย
หากคุณทดลองตามรูลมหายใจใหสม่ําเสมอดังที่กลาวไวแลวในบทกอนๆจนเกิดความเปน
อัตโนมัติขึ้นมาระดับหนึ่ง ก็จะพบความนาอัศจรรยที่โรคทางใจตางๆลดลงโดยไมตองพึ่งยา ไมต องหา
หมอ ไมตองรอใหเรื่องนอกตัวดีขึ้น
๑๗
อยางไรก็ตาม สําหรับคนเมืองแลว มีโรคชนิดหนึ่งที่แกใหหายขาดไดยาก นั่นคือโรคคิดมาก
เครงเครียด ไมอาจขจัดพายุความฟุงซานออกจากหัวสําเร็จ เพราะคนเมืองตองทํางาน และงานใน
ปจจุบันก็เต็มไปด วยมรสุมนานาชนิด หากวิธีคิดขณะทํางานของคุณผิดพลาด คุณจะไมมีวันหยุด
ฟุงซานไดดวยอุบายใดๆเลย เนื่องจากชีวิ ตสวนใหญ ของคุณจะใชไปเพื่อกอเหตุแหงความฟุง
ดังกลาวแลวว าบทนี้จะมองนิสัยทางจิตผิดๆเปนปมป ญหา คราวนี้ มาพูดถึงการใชวิปสสนามา
เยียวยาความเครียดหรือโรคคิดมากกัน สิ่งที่จะกลาวตอไปนี้ โดยหลักการอาจดูวางายจนเกินเชื่อวาทํา
ไดจริง แตในทางปฏิบัติอาจเห็นวายากจนเหลือที่จะฝน ฉะนั้นขอใหทําใจเปนกลาง และทดลองดูหลายๆ
ครั้ง จะพบดวยตนเองวาไมตองเรียนรูวิชาการใหซับซอนเทาจิตแพทย คุณก็สามารถแกโรคเครียด โรค
คิดมากดวยตนเองได
กอนอื่นตองสํารวจตนเองจริงจัง วาความคิดในรู ปแบบที่คุณเปนอยูนั้น นําไปสูความเครียด หรือ
พูดงายๆวาเปนคน ‘คิดแล วเครียด’ หรือไม ขอใหลองตอบคําถามเหลานี้ดู
๑) รูสึกอึ ดอัดขณะกําลังคิด เหมือนยิ่งคิดยิ่งเพิ่มแรงกดดัน
๒) คิดเรื่องใดเสร็จแตรูสึกเหมือนยังคิดไมเสร็จ
๓) เมื่อตั้งใจพักผอน กลับย้ําคิดวกวนไมรูจบ
๔) แมมีเรื่องเล็กนอยใหคิดก็หนานิ่วคิ้วขมวดหรืออยางนอยก็เกร็งตัว
๕) มีใจเรงรอนเกินกาล หรือทุมกําลังในการคิดมากเกิ นเหตุเสมอ
สํารวจดู ตัวเองแลว ยิ่งตรงกับสิ่งที่คุณเปนอยูมากเทาไหร ยิ่งแปลวาคุณมีความเครียดมากขึ้นเทานั้น ซึ่ง
จะมากหรือนอยไมสําคัญ ที่สําคัญคือคุณไดรูตั ววายังเปนคนคิ ดแลวเครียด หรืออีกนัยหนึ่งคือมีลักษณะ
คิดจากพื้นนิสั ยเครงเครียดจริงๆ
หลักวิปสสนาเพื่อแกนิสัยคิดเครียด
๑) กอนอื่นตองสลัดความเชื่ อเดิมๆทิ้งไป ที่เคยนึกวาความเครียดมาจากสิ่งกระทบภายนอก
เชนความบีบคั้นในที่ทํางานหรือที่บาน ขอใหตั้งมุมมองใหม ปกใจเชื่อวาความเครียดมาจากวิธีคิด
เทานั้น เพื่อใหขอบเขตในการจัดการแก ปญหาแคบลงมากที่สุด คือแกกันที่ลักษณะการคิดอยางเดียว
๑๘
๒) ขณะคิ ดเรื่ องใด สํารวจดู วากําลังเครียดหรือไม คือมี ความรูสึกแข็งๆอยูในหัว คิ้ วขมวด
หนาผากตึง อึ ดอัดอยูในอก มือเกร็งเทางอ อยางใดอยางหนึ่งหรือทั้งหมดรวมกันหรือเปลา ถามีอยู
ขอใหหยุดคิดชั่วคราว หันความสนใจมาสําเหนียกรูสึกถึงลักษณะเครียดที่เกิดขึ้นในรางกายตรงจุดที่เรา
รับรูไดเดนชัดที่สุด พิจารณาวานั่นเปน ‘สวนเกิน’ ตางหากจากความคิด อยาทําอะไรมากกวาเห็น
สวนเกินนั้น ใหเฝาดูเฉยๆ แลวจะพบวาสวนเกินนั้ นละลายหายไปเอง อาจชาหรือเร็ว แตมั นจะหายไป
ขอใหลองดูจริงๆก็แลวกัน
๓) เมื่อเห็นภาวะเครียดหายไป จะเกิดความรูสึกปลอดโปรงโลงเบาขึ้นแทน ณ จุดเดิมนั้นๆ กับ
ทั้งมีความรูสึกในอิริยาบถปจจุบัน เชนนั่งหรือยืน ขอใหทําความรูสึกอยูกับสภาพเบากายครูหนึ่ง
เพื่อเปรียบเทียบให เห็นความตางระหวางสภาพหนักเมื่อครูกอนกับสภาพเบาในปจจุบัน การ
กําหนดรูถึงความแตกตางระหวางหนักกับเบาจะมีสวนสําคัญยิ่ง เพราะสภาพหนักกับสภาพเบาเปนสิ่งที่
จิตจดจําได ดั งนั้นเมื่อลองสังเกตใหเห็นจนเกิดความหมายรู สามารถแบงแยกความแตกตางระหวางสอง
สภาพ สิ่งที่ตามมาคือปญญาเห็นตามจริง คือหนักก็แคภาวะหนึ่งของกายกับจิต เบาก็แคภาวะหนึ่งของ
กายกับจิต ไมใชมีภาวะใดภาวะหนึ่งเปนตัวคุณอยางถาวรเลย ยิ่งเห็นภาวะตางบอยขึ้นเทาไหร ก็จะยิ่ง
เกิดปญญาเห็ นทุกภาวะไมใชตั วตนของคุณมากขึ้นเทานั้น
ดวยหลักการงายๆ ๓ ขอขางตนเพียงเทานี้ เมื่อกลับไปคิดถึงภาระหนาที่การงานอีกครั้งดวย
กายที่สบายและใจที่ปลอดโปรงกวาเดิม คุณจะพบวาที่ผานมาคุณทําตัวเองใหเครียดไปโดยเปลา
ประโยชนแทๆ เพราะเราจะทํางาน หรือแบกภาระปญหาไดดีที่สุดขณะกายกับใจมีความสงบนิ่ง ปลอด
โปรง เหมือนเตรียมถนนวางๆให พรักพรอมรับการแลนฉิวของขบวนความคิ ดนับสิบนับรอยระลอก
เพื่อเปนแบบฝกหัดเบื้องต นที่สามารถทดลองทําไดขณะกําลังอานหนังสืออยูนี้ ขอใหลองทําตาม
เปนขอๆขางลางดู
๑) สังเกตนิสั ยทางการอานหนังสือของตัวเอง วามีอาการเพงหรืออาการรูสบายๆ ถาเพงจะเห็น
ตัวหนังสือแคบจํากัด แต ถารูสบายๆ หัวคิ้วไมขมวด หนาผากผอนคลาย หลังตั้งคอตรง คุณจะทอดตา
มองเห็นไดกว างขึ้น หากรูตัววามีนิสัยทางการอานแบบเพง แรกๆใหสังเกตอาการขึงตา หรืออาการ
เกร็งตัว และใหทราบวานั่นเปนเครื่องสะทอนวาใจกําลังเพงหนักโดยไมจําเปน ขอใหหยุดอานเพื่อสังเกต
ความแข็งตัวติดคางทางจิต เพียงสองสามวินาทีจะรูสึกวางโลงขึ้นนิดหนึ่ง ใหจําภาวะนั้นไวใชอ าน
หนังสือตอไป ติดความเครียดอีกก็หยุดอานอีก ทําบอยๆจะคอยๆกลายเปนนิสัยใหมถาวร แตอาจไมใช
ในชั่วขามคืนหรือขามอาทิตย นิสัยการอานแบบสบายอาจเปนจุดเริ่ มตนที่ดีและทําไดทันที เพราะวินาที
นี้คุณก็กําลังอานอยู!
๒) เดินไปในที่ที่มีตนไมใบหญาและอากาศที่ปลอดโปรง หากเปนเวลาที่ฟาใสดวยจะเหมาะมาก
ถาเดินเทาเปลาเหยียบผืนหญานุมไดยิ่งดีใหญ แลวสังเกตวาขณะตามองดอกไม ขณะที่หูฟงเสียงนกรอง
ขณะที่ฝาเทารับสัมผัสใบหญา ใจคุณกําลังคิดถึงอะไร หากไมเกี่ยวกับดอกไมที่ตาเห็น ไมเกี่ยวกับเสียง
๑๙
นกที่ไดยิน ไมเกี่ยวกับใบหญาที่สัมผัส ขอใหถือวานั่นเปน ‘ราก’ ของความเครียดทั้งสิ้น ไมเวนแมแต
ความอยากใหคนที่เรารักมาชมสวนดวยกัน แตหากความคิดของคุณวนเวียนอยูกับความสังเกตสังกา
สีสันและรูปทรงสัณฐานของมวลไม ขอใหถือเปนตัวอยางการวางจากความเครียด
๓) เมื่ออยูระหวางวัน ไมว าจะเจอใคร คุ ยกันเรื่องอะไร หรืออยูคนเดียวแลวครุนคิดถึงสิ่งใด
ขอใหสังเกต สังเกต และสังเกต วาขณะหนึ่งๆเครียดแลวคิ ด คิดแลวเครียดยิ่งขึ้นอีก หรือวางจากเครียด
แลวคอยคิด เพียงเมื่อเปรียบเทียบไดบอยๆจนเห็นวาเครียดก็แคภาวะหนึ่งที่ปรากฏใหรู วาง
สบายก็แคอี กภาวะหนึ่งที่ปรากฏใหรูเชนเดียวกัน ไมมีภาวะใดภาวะหนึ่งเปนตัวคุณ คุณไมตอง
จมปลักอยูกับภาวะนั้นๆตลอดไป เท านี้ก็เรียกวาเปนวิปสสนาขั้นตนไดแล ว
หลังจากฝกไปสักสองสามวัน ขอใหลองประเมินผลดวยการสํารวจตนเองดู หากสิ่งเหลานี้
ปรากฏ ‘บอยขึ้นเรื่อยๆ’ หรือกระทั่ง ‘เป นประจําทุกครั้ง’ แปลวาคุ ณวางจากความเครียดกอนคิดแลว
๑) รูสึกผอนคลายขณะกําลังคิด เหมือนยิ่งคิดยิ่งมีสติรูชัด
๒) คิดเรื่องใดเสร็จแตรูสึกว าโลงอก งานจบไมตกคาง
๓) เมื่อตั้งใจพักผอน รูสึกปลอดโปรงสบายยิ่ง
๔) แมมีเรื่องหนักหนาใหคิดก็มีสีหนาผอนคลายสบายทั้งตัว
๕) ใจเย็นรอผลสมเหตุตามควรแกเวลา และใชกําลังในการคิดนิ ดเดียวแตไดเหตุได ผลสมบูรณแบบ
หากประเมินดูแลวพบวาคุ ณมีคุณสมบัติครบทั้ง ๕ ขอ ขอใหสังเกตความเครียดหรือความเกร็งที่
เกิดขึ้นแมเพียงเล็กนอยขณะเผลอตัว กับทั้งกําหนดพิจารณาวาริ้วรอยความเครียดที่ แทรกตัวเขา
มาทามกลางความสบายกายใจนั้น มีความไมเที่ยง เมื่อถูกรูแลวตองคลายลงเปนธรรมดา แต
คลายแลวก็ควบคุมใหหายไปตลอดกาลไมได เพราะความเครียดไมใชตัวคุณ และตัวคุณไมใช
ความเครียด
สรุป
บทนี้พูดถึงปญหาใหญหลวงของคนยุคปจจุบัน คือโรคเครียด ที่ความจริงแลวแกไดงายนิดเดียว
ไมจําเปนตองไปเขาคอรสอบรมหรือขอยาจากไหนเลย แคคิ ดใหเปน คิ ดจากอาการสบายใหคลองเทานั้น
ไมกี่วันกอนแข็งๆที่เลวรายในโพรงกะโหลกและในโพรงอกก็จะละลายไปจนหมด สําคัญคือคนไมรูวิธีคิ ด
จากความสบายกันเอง เลยซ้ําเติมความเครียดเขาไปไมหยุดหยอน วันหนึ่งก็ระเบิดโพละออกมา ซึ่ง
นับวาเปนเรื่องนาเสียดาย เพราะเมืองไทยเปนเมืองพุทธที่มีวิปสสนา และหลักวิปสสนาก็ชวยใหพนจาก
ความเครียดไดงายแสนงายดวย
๒๐
บทที่ ๖- ปฏิกิริยาทางใจ
อยูในเมือง คนมีอาชีพหาเงินทองเลี้ยงปากเลี้ยงทองครองชีวิตปกติ ธรรมดานั้น ที่จะไมเกิดเรื่อง
กระทบใจเลย เปนอันวาหมดหวัง
แตการที่จําเปนตองมีเรื่องกระทบใจนั้นเอง ทําใหเราหวังใหมไดวาจะใชมันเปนส วนหนึ่งของ
เครื่องมือวิปสสนา เพราะหลักการหนึ่งของวิปสสนานั้น คือใหดู วาปฏิกิริยาทางใจเปนของเกิดขึ้น
ชั่วคราว เกิดแลวตองดับลงเปนธรรมดา บังคับบั ญชาใหอยูหรือไปทันใจไมได เพราะมั นไมใช
สมบัติของเรา ตางจากหลอดไฟที่กดปุมก็สวางขึ้นหรือมืดลงตามปรารถนา
ถาไมมีเรื่องกระทบใจใหเกิดปฏิกิริยาทางใจ ก็แปลวาขาดเครื่องมือเจริญวิปสสนาในสวนนี้ไป
ฉะนั้นแทนที่จะหนาหมนทนรับเรื่องกระทบ ก็ขอใหดีใจในความเปนชาวบานธรรมดาคนหนึ่งที่ได
เครื่องมือแบบนี้มา
ตามหลักวิปสสนา คุณตองทราบวาปฏิกิริยาทางใจไมใชของเกิดขึ้นลอยๆ เพราะมันไมมี
ตัวตนอยูกอน แตเปนผลที่เกิดจากการกระทบกันระหวางใจกับ‘อะไรอยางหนึ่ง’ ที่เป น
ตางหากจากใจ อยางเชนอักษรบรรทัดปจจุบันนี้ จัดเปนเครื่องกระทบใจชนิดหนึ่ง ตราบใดที่สายตาคุณ
ยังกวาดไปเรื่อย และรูเห็นวาหนังสือพูดอะไรกับคุณ
คุณจะเขาใจคําวา‘อะไรอยางหนึ่ง’ ที่เปนตางหากจากใจนั้นไดชั ดขึ้น ถาทราบวา แมแต
ระลอกความคิดหนึ่งๆก็ถือเปนสิ่งกระทบใจ นี่คือความจริง ความคิดเปนตางหากจากใจ ถู กใจรูได
วาเมื่อใดสงบจากความคิด เมื่อใดคลื่นความคิดกระเพื่อมขึ้นมา
ฉะนั้นถึงแมว าปลีกตัวออกมาจากที่ทํางาน หางหนาจากคูรักคูแคนทั้งหลายมาหางโขแลว ก็อยา
เพิ่งนึกวาจะไมมีเครื่องกระทบใจใหเกิดปฏิกิริยา ความคิดที่ติดตามคุณไปทุกหนทุกแหงนั่นแหละ
เขากระทบในทางดีรายกับใจของคุณมากที่สุด เพราะฉะนั้นถาดักสังเกตกันที่ปฏิกิริยาอันเกิด
จากความคิดกระทบใจได ก็เทากับคุ ณไดทําวิปสสนาบอยที่สุ ด
บทนี้จะขอใหคุณสังเกต เฉพาะปฏิกิริยาทางใจเดนๆ อันเกิดจากการที่ตาถูกรูปทรงสีสันเขา
กระทบ หูถูกส่ําเสียงสําเนียงใดเขากระทบ จมูกถูกกลิ่นอายเขากระทบ ลิ้นถูกรสชาติอาหารเครื่องดื่มเขา
กระทบ กายถูกของกระดางของออนนุมเขากระทบ และใจถูกความคิดหนักเบาเขากระทบ
คําวา‘ปฏิกิริ ยาทางใจเดนๆ’ นั้น ยนยอลงแลวก็เหลือใหระลึกเขาใจงายๆคือ‘ชอบ’ กับ
‘ชัง’ แคนั้นเอง ขอใหสังเกตเถิ ดวาเรารูสึ กกับสิ่งใดสิ่งหนึ่งเปนพิเศษ แปลความหมายทางใจออกมาเปน
คําพูดก็ไดเพี ยงชอบกับชังเทานี้แหละ
๒๑
หากสังเกตละเอียดลงไป ก็อาจเห็นลึกซึ้งลงไป วาชอบกับชังเทานี้ อาจจําแนกเปนกิเลสได
พิสดารพันลึก กลาวคือความชอบใจนั้นจะมีกระแสดึงดู ดอยากไดมาเปนของเรา กระแสใจนี้เปนฝาย
เดียวกับราคะหรือความโลภอยากได สวนความมีใจชังนั้นจะกอกระแสผลักไสอยากขับไลใหพนหนาเรา
ไป กระแสใจนี้เปนฝายเดียวกับโทสะหรือการคิดทําลาย
ทั้งชอบทั้งชังนั้น เหมารวมไดเปนกอนเดียวกันคือความหลง ใจคนเราถูกห อหุมดวยความ
หลงกันมาแตเกิดโดยไมรูตัว ก็เพราะถูกความชอบกับความชังนี้แหละรุมเราอยูทุกเมื่อเชื่อวัน ฉะนั้น
หากเฝาจดจอรอดูความชอบและความชังดับไปตามธรรมชาติ ใจก็จะคลายจากอาการลุมหลง
มัวเมาตางๆจนหายขาดในที่สุด
ยกตัวอยางเชน บางคนสะดุ งตื่นขึ้นกลางดึกเพราะเสียงหมาเหา หากมีแตความชั งในเสียง
กระทบหู ก็จะนอนเครียดไมหลับลงไดเปนชั่วโมงเพราะแคนแนนจุกอก แตหากเอาเสียงหมาเหาเปน
เครื่องเจริญสติ ตั้งมุมมองไววาสักแตเปนเสียงกระทบแกวหู แตไมกระทบตัวเรา ลองสังเกตดูใจจะพบวา
ปฏิกิริยาโตตอบเปนชิงชังนั้นลดลง ยิ่งเวลาผานไปใจจะยิ่งเฉยมากขึ้นเรื่อยๆ แมเสียงหมาเหาจะยังดัง
เทาเดิมก็ตาม เมื่อสติเกิ ดเต็ มที่แลว จะเห็นวาความเฉยเกิดขึ้นเปนปกติ แมในคืนตอๆมาจะมีเสียงหมา
เหา สติที่อบรมไวแลวก็จะทําใหใจไมสะดุ งตื่นขึ้นเพราะเสียงหมา อาจจะรูสึกตัวขึ้ นเพียงนิดเดียวก็จะมี
อาการวางเฉยในเสียงปรากฏแทนความรําคาญ และความวางเฉยนั้นจะทําใหกลับหลับลงตอไดอยางดี
นี่คือผลดีที่เห็นไดชัดของการสังเกตปฏิกิ ริยาทางใจจนวางเฉยเสียได
เบื้องตนในชั้นอนุบาลฝกหัด ขอใหลองเปนนักรูอายุขัยของปฏิกิริยาทางใจ เล็งไวเลยวา
ปฏิกิริยาทางใจทุกชนิดมีอายุของตัวเอง อาศัยจํานวนลมหายใจเขาออกเปนตัวนับ กลาวคือพอ
ชอบหรือชังอะไรขึ้นมา ก็เริ่มนับไปเลยวาปฏิกิริยาทางใจนั้นเกิดกับลมหายใจที่หนึ่ง ดูไปๆวามันจะ
หมดอายุ หมดสภาพแสดงตัวตรงลมหายใจที่เทาไหร
เมื่อฝกแรกๆคุณอาจพบว าพอรูลมหายใจปบ ความชอบความชังก็ดับไปทันที แปรเปนความอึด
อัดเพราะบังคับใจใหรูลมเขาออกแทน แตเมื่อทําเหมือนเรื่อยๆเลนๆหลายครั้งเขา ก็จะเริ่มชิน และพบวา
ความชอบความชังนั้นเปนอาการทางใจ เปนของภายใน ตองเห็นจากใจเทานั้น สวนการรูลมหายใจเปน
ของภายนอก รูผานผัสสะทางกาย
พอสติสัมปชั ญญะของคุณรูแบบแยกชั้น ก็จะไมรบกวนกัน ปฏิกิริยาทางใจเกิดขึ้นในภายในก็
แสดงตั วอยูขางใน ลมหายใจเกิดขึ้นที่ภายนอกก็แสดงตัวอยูภายนอก ถึงตรงนี้คุ ณจะรูโดยไมอึดอัด และ
ที่สําคัญคุณจะไมผลีผลามพูดหรือทําอะไรตามความชอบชังบันดาลในขณะนั้น
คนธรรมดาทั่ วไปไมสามารถเห็นความชอบความชังในใจ เพราะชอบหรือชังแลวก็กลายเปน
ปฏิกิริยาลูกโซ สืบเนื่องใหเกิดคําพู ดหรื อการกระทําตามอยากทันที ตอเมื่อหัดใช ลมหายใจชวยเปนตัว
วัดวาอายุขัยมากนอยเพียงใด คุณก็จะเริ่มดูความชอบความชังเป น และเมื่อดูเปนจนชํานาญ คราวนี้คุณ
ไมตองอาศัยลมหายใจเขามาชวยแลว แต สามารถดูความเกิดดับของความชอบความชังไดตรงๆทีเดียว
๒๒
สรุป
ถึงตรงนี้จะเห็ นวาเมื่อเขาใจวิปสสนาอยางแทจริงละก็ คุณอาจปฏิบัติได ตลอดเวลา แมขณะที่คน
อื่นเขานึกวาคุณกําลังนั่งเลนทอดหุยดูลมชมดาว หรือแมกระทั่งขณะที่คุณกําลังพูดคุยเฮฮาอยูกับเขา
ไมใชจะตองไปปฏิบัติวิปสสนากันที่วัดหรือในหองพระที่บานเทานั้น
๒๓
บทที่ ๗ – เกณฑวัดวาคุณเปนนักวิปสสนาหรือยัง
หนังสือวิปสสนานุบาลเลมนี้ ชี้ให เห็นวาวิปสสนาที่ดีนั้ น เริ่มตนตองสรางพื้นฐานอันมั่นคงใหกับ
สติเสียกอน คื อเอาสติไปผูกอยูกับลมหายใจที่เกิดขึ้นอยูตลอดเวลา แตเรากลับหลงไมรูอยูชั่วนาตาป
นี่เอง
จากนั้นชี้ใหเห็นวาวิปสสนาที่ไดผล และทําใหเกิดกําลังใจเปนอันดีนั้ น ควรแกป ญหาใหคุณได
เชนถาเปนโรคเครียด คิ ดมาก ฟุงซานไมหยุด ก็จะสบายขึ้น คิดนอยลง ยุติความฟุงซานไดตาม
ปรารถนา ไมเห็นเหตุผลใดๆวาจะตองหวงความคิดไว หรือกักขังใหความคิ ดคงค างอยูในหัวอยางเปลา
ประโยชนทําไม
แลวลงเอยคือชี้ใหเห็นวาถาสามารถเห็นปฏิกิริยาทางใจทั้งปวงโดยความเปนสภาวะเกิดขึ้น
ตั้งอยู แลวตองดับลงเปนธรรมดา ไมมีอะไรเปนตัวเปนตนนายึดมั่นถื อมั่นสักอยาง ความจริงอยางที่สุด
คือความวางอยางที่สุด เกิ ดแลวหาย เกิดแลวหาย เกิดแลวหาย ทั้งหมดทั้งสิ้น เห็นไดอยางนี้นับวาคุณ
เริ่มทําวิปสสนาเต็มขั้นแลว
บางคนอาจคิดวาหนังสือเล มนี้มีไวใหนักเรียนอนุบาลทางวิปสสนา เพราะฉะนั้นไมมีทางทํา
วิปสสนาเต็มขั้นได แตขอบอกวาแทจริงคุณจะเปนนักเรียนอนุบาลวิปสสนา หรือเปนนักวิปสสนาเต็มขั้น
นั้น ไมไดขึ้นอยูกับวาคุณอานหนังสือเลมนี้กี่รอบ หรือจะตองไขวคว าหาอานหนังสือเลมอื่นสักกี่เลม
เกณฑตัดสินอยูที่จิตของคุณเอง วาเห็นกายใจนี้ตามจริงหรือไม หากเห็นเป นขณะๆ
อยางตอเนื่องวาทุกสิ่งในกายใจนี้ เกิ ดขึ้นแลวตองดับลงเปนธรรมดาทั้งสิ้น คุณไมยึดมั่ นถือมั่น
สวนใดสวนหนึ่งทั้งฝายรูปและฝายนามวาเปนตัวตน อุปาทานนอยลงเรื่อยๆวานั่นของคุณ นี่
ของคุณ นั่นแหละตัวชี้ชั ดวาคุณเปนนักวิปสสนาเต็มตัวแลว
อยางไรก็ตาม กอนถึงจุดนั้ นก็จะขอใหหลักเปนขอๆไวสํารวจตนเอง วาพฤติกรรมของคุณจะพา
ไปสูความเปนนักวิปสสนาหรือไม เพื่อความสะดวก และไมตองเปนที่สงสัยวาทํามาถูกหรือผิดทาง ก็
ขอใหใชขอเท็จจริงเหลานี้เปนเกณฑประกันความมั่นใจ ยิ่ง‘ใช ’ มากขอเทาไหร ก็เปนอันวาใกลเคียง
ขึ้นเทานั้น
๑) เมื่ออยูวางๆ เชนตองรอใครนานเปนชั่ วโมง คุณไมปลอยใจไปกับวิมานในอากาศ ไมยอนนึก
ถึงเรื่องที่ผานไปแลว ไมคํานึงนึกลวงหนาถึงเรื่องที่ยังรออีกไกล แต นึกถึงลมหายใจ คุณฝกใฝกับลม
หายใจเพราะมันทําใหคุณมีความสุขอยูกับปจจุบัน ไมใชเพราะบังคับตัวเองใหฝนทํ าเพื่อจะไดเป นนัก
วิปสสนา
๒๔
๒) เมื่อมีใครทําใหคุณโกรธ คุณรูตามจริ งวากําลังโกรธ แตแทนการมองหนาเขาดวยตาขุน กลับ
มองความโกรธในใจตัวเองดวยความเป นกลาง คือไมคิดเรื่องถูกผิ ดของเขาหรือของเรา คิดถึงแตวาใจ
เรามีความโกรธ เพื่อเห็นตามจริงวาภาวะโกรธเหมือนไฟที่ลุกวาบขึ้นแสดงความแปรปรวนให ดูเลนอีก
ครั้งเทานั้นเอง
๓) เมื่อเวลาผ านไป คุณเริ่มพบวาตัวเองเฝาตามรูทุกการเคลื่อนไหว ทุกภาวะอารมณ เพื่อเห็น
วาสิ่งเหลานั้นไมเที่ยง บังคับบัญชาหรือสั่งคุมใหเปนไปตามปรารถนาไมได แมกระทั่งขณะขับถาย
ปสสาวะ!
ขอสังเกตตัวเองหลักๆเหลานี้พอบอกไดวาคุณเริ่มทําวิปสสนาบางแลว ตอไปนี้ คือรายละเอียดที่
ลึกลงไป ซึ่งคุ ณอาจพบวาเกิดขึ้นเองหลังจากทําวิปสสนาไปไดพักหนึ่ง
๑) เมื่อเงยหนามองเมฆหรือมองดาว แทนที่จะเกิดจินตนาการเพอฝนออนหวาน คุณกลับเห็น
แคความเบานิ่งสม่ําเสมอของใจ โดยปราศจากความติ ดใจไยดีรสสุขอันเกิดแต ความเบานิ่งสม่ําเสมอนั้น
๒) เมื่อเกิดอั ตตามานะถือเขาถือเรา เทียบศักดิ์เทียบชั้นแรงๆ แลวคุ ณรูสึกรังเกียจสิ่งที่เกิดขึ้น
ในใจตั วเอง เทากับที่คนตาดีเห็นเห็บหมัดสุนัขมากลุมรุมเกาะรางของตนยุบยั่บ
๓) เมื่อคุณเห็ นขอเสียของตัวเองเกิดขึ้นจากการคิด การพูด หรือการกระทําใดๆ แลวทราบชัด
วาจิตมีลักษณะเปนอกุศล เชนขุนเคือง รู สึกหมนมืด ในหัวฟุงแรง อกใจเรารอน ฯลฯ แลวเกิดสติสํานึก
ผิดแบบใหม คือไมเศราโศกเสียใจหรือโทษตัวเอง แต เห็นวาบาปอกุศลเปนแคเงาดําเงาหนึ่งที่ปรากฏ
ทาบจิต เพียงรูชัดวาเงาดํานั้นไมใชตั วคุ ณ เกิ ดแลวต องสลายตัวเป นธรรมดา คุ ณก็เกิดความรูสึกวางขึ้น
แทนที่
๔) เมื่อเปนนั กวิปสสนาไปเรื่อยๆ นับวันความวางก็ขยายขอบเขตออกกวางไกลขึ้นทุกที คือเห็น
อาการใดในใจดับลง ใจก็เหมือนมีพื้นที่วางมากขึ้นเรื่อยๆ และพลอยมีความสุขที่แปลกประหลาดมากขึ้น
เรื่อยๆ
๕) เมื่อเลิกนิสัยคิดวาตั วเองรูดี รู วาคนอื่นเปนอยางไร หันมาเห็นวาตนเองไมไดรู อะไรเกี่ยวกับ
ตัวเองตามจริงสักเทาไหร จนในที่สุดนิสั ยใหมคอยๆถูกเพาะขึ้น คือสํารวจตนเองมากกวาสอดสอง
ออกไปหาเรื่องของคนอื่นขางนอก
๖) เมื่อเกิ ดความกลัว คุณเห็นวาความกลัวเปนเพียงอารมณอีกชนิดหนึ่งที่ลอใหนึกวา‘มีคุณ’
ที่กําลังจะเปนผูเคราะหราย ตอเมื่อสองอยางใกลชิดดวยวิปสสนาแลว กลับเห็นวาเหลือแตความกลัว หา
ไดมีผูเคราะห รายที่ตรงไหนไม
๒๕
๗) เมื่อตระหนักวายอดสุดแหงขอเสียคือความเหมอลอยไรสติ
๘) เมื่อรูสึกวาอดีตที่ผานมาเปนแคความทรงจํา แลวก็รูสึกด วยวาความทรงจําเปรียบเสมือนแสง
เทียนที่คอยๆหรี่ลงสูความดับเขาไปเรื่อยๆดวย
๙) เมื่อพบวานิสัยบางอยางเปลี่ยนไป เช นจากที่เคยชางคุยกับตัวเอง หรือกระทั่งรบกับเสียงใน
หัวของตัวเองอยางหนัก มาพักอยูกับความสงัดเงียบภายในใจแทน
๑๐) เมื่อมีคนบอกวาคุณผองใส แลวคุณรู สึกวาเขาพูดถึงภาวะผองใส ไมไดพู ดถึงตั วคุณ
๑๑) เมื่อรูตามจริงวาคุณแตกตางจากคนรอบขางที่ไมไดภาวนา แตไมเห็นตั วเองแปลกคน
เพราะทุกคนเสมอกันดวยความเปนสิ่งที่ปรากฏแลวต องเสื่อมสลายลงทั้งสิ้น
๑๒) เมื่อมีใครแนะนําใหคนอื่นรูจักวาคุณเปน"นักวิปสสนาคนหนึ่ ง" ใจคุณนึกปฏิเสธ ไมรูสึก
ภาคภูมิใจ ไม นึกวาเปนเกียรติ ยศ และเห็ นวาแมการ"เปนนักวิปสสนา" ก็ไมใช คุ ณเอาเลย
สรุป
ธรรมะที่ดีที่สุดคือสิ่งที่กําลังปรากฏเดนต อสติอยูเดี๋ยวนี้
สิ่งใดแสดงให เห็นวาเกิ ดขึ้นแลวตองดับลงเปนธรรมดา
เห็นแลวกระทําจิตใหคลายจากความยึดมั่นเสียได
สิ่งนั้นนาสนใจดูยิ่งกวาสิ่งมหัศจรรยทั้งหมดในโลกรวมกัน