วงเวียนสระแก้ว ทำไมอยู่ที่ “ลพบุรี”

ตอนที่ 6 วงเวียนสระแก้ว ทำไมอยู่ที่ “ลพบุรี”
by admin 04.02.2018

หากใครเคยไปเยือนเมืองลพบุรี คงจะต้องจำได้อย่างแน่นอนว่า ก่อนจะเข้าสู่ตัวเมืองนั้น เราต้องวิ่งรถผ่านวงเวียนขนาดใหญจำนวนสองวงเวียนด้วยกัน ซึ่งก็คือ “วงเวียนเทพสตรี” ซึ่งมีพระบรมราชานุสาวรีย์สมเด็จพระนารายณ์มหาราชตั้งอยู่ตรงกลาง และ “วงเวียนศรีสุริโยทัย” หรือวงเวียนสระแก้ว

วงเวียนสระแก้ว ตั้งอยู่บนถนนนารายณ์มหาราช ถนนสายหลักที่มีจุดเริ่มต้นจากวงเวียนเทพสตรีมุ่งหน้าสู่ตัวเมืองลพบุรี ก่อสร้างขึ้นในสมัยจอมพล ป. พิบูลสงคราม เริ่มจากการขุดสระจากแหล่งน้ำโบราณ ในปี พ.ศ. 2481-2482 เพื่อใช้เป็นแหล่งน้ำและสถานที่พักผ่อนหย่อนใจของประชาชนในย่านเมืองใหม่ลพบุรี โดยในช่วงแรกก่อสร้างเพื่อเตรียมสร้างเป็นฐานสำหรับเป็นที่ตั้งอนุสาวรีย์ของจอมพล ป. พิบูลสงคราม แต่จอมพล ป. ไม่เห็นดีด้วย จึงเปลี่ยนแปลงเป็นประติมากรรมลักษณะคล้ายเทียนตั้งอยู่กลางพาน มีสะพานเชื่อมจากขอบสระทั้งสี่ทิศ ตรงขอบพานมีตรากระทรวงต่างๆในขณะนั้น เช่น กระทรวงยุติธรรม, กระทรวงกลาโหม และกระทรวงการคลัง เป็นต้น ในสระมีพญานาคพ่นน้ำสี่ตัว มีรูปปั้นคชสีห์หมอบซึ่งเป็นสัญลักษณ์ของทหารอยู่เชิงสะพานทั้งสี่ทิศรวมแปดตัว รูปปั้นคชสีห์มีเจตนาปั้นให้มีกล้ามเนื้อเพื่อให้เกิดความรู้สึกแข็งแรงดุดัน เสมือนดั่งทหารที่แข็งแกร่ง เนื่องจากลพบุรีเป็นเมืองที่ตั้งของค่ายทหารจำนวนมาก ส่วนขอบสระสร้างเป็นที่นั่งพักผ่อนโดยรอบ

Photo credit : AT topview

Photo credit : RATTAPORN POONYAM

สาเหตุที่วงเวียนแห่งนี้ได้ชื่อว่า “วงเวียนสระแก้ว” ก็เนื่องมาจากตั้งอยู่บนบ่อน้ำเก่าแก่ซึ่งคาดว่าน่าจะขุดตั้งแต่สมัยสมเด็จพระนารายณ์มหาราชและเรียกกันว่า “สระแก้ว” เฉกเช่นเดียวกับ สวนสัตว์ลพบุรี ที่คนลพบุรีเรียกต่างเรียกว่า “สวนสัตว์สระแก้ว” ด้วยเพราะสร้างอยู่ติดกับบ่อน้ำเก่าแก่เช่นกันกระทั่งเกิดมีจังหวัดสระแก้วขึ้นมาจึงมีการเปลี่ยนชื่อเป็นสวนสัตว์ลพบุรีเพื่อไม่ให้สับสน

สระแก้วบริเวณวงเวียนสระแก้ว และ สวนสัตว์ลพบุรี ล้วนมีความเกี่ยวข้องกับระบบประปาในสมัยสมเด็จพระนารายณ์ โดยทั้งสองสระใช้เป็นที่พักน้ำที่ลำเลียงจากทะเลชุบศรและห้วยซับเหล็ก ก่อนจะส่งเข้าไปใช้ภายในตัวเมืองลพบุรี

หากมองจากภาพถ่ายจากดาวเทียมที่ถ่ายในยุคปัจจุบันอาจจะสงสัยที่ว่าทำไมไม่ปรากฏแหล่งน้ำบริเวณทะเลชุบศรตามที่กล่าวไว้ แต่มีหลักฐานที่กล่าวถึงพระที่นั่งไกรสรสีหราช (พระที่นั่งเย็น) หากเรียกตามที่ตั้งก็คือ ตำหนักทะเลชุบศร ที่สมเด็จพระนารายณ์มหาราช โปรดฯให้สร้างขึ้นกลางเกาะทะเลชุบศร เพื่อใช้เป็นประทับพักผ่อนพระราชอิริยาบถในคราวเสด็จประพาสป่าและล่าสัตว์ ซึ่งรอบพระที่นั่งไกรสรสีหราชเป็นอ่างเก็บน้ำขนาดใหญ่ที่มีเขื่อนหินถือปูนล้อมรอบ เพื่อกั้นน้ำให้ขังได้ตลอดทั้งปี ทั้งนี้ถนนจากวัดไก่ไปจรดถนนพหลโยธิน ก็คือ ทำนบด้านทิศใต้นั่นเอง หลังจากกั้นทำนบดังกล่าวแล้วก็สร้างท่อส่งน้ำต่อมายัง “ปากจั่น” หรือปากท่อ ก่อนส่งน้ำไปพักที่สระแก้วแห่งที่หนึ่งซึ่งอยู่ด้านหลังโรงภาพยนตร์ทหารบกในปัจจุบัน จากนั้นจึงต่อท่อน้ำไปยังสระแก้วแห่งที่สองซึ่งตั้งอยู่ที่วงเวียนศรีสุริโยทัยหรือวงเวียนสระแก้วในปัจจุบัน ก่อนส่งไปใช้ในตัวเมืองลพบุรีต่อไป ซึ่ง “ปากจั่น” ทางกรมศิลปากรได้ขึ้นทะเบียนเป็นโบราณสถานแล้วตั้งแต่ 2 สิงหาคม พ.ศ.2479

“ปากจั่น” ประตูน้ำโบราณ

พระที่นั่งไกรสรสีหราช หรือ พระที่นั่งเย็น หรือ พระตำหนักทะเลชุบศร (Photo credit : http://www.lopburitravel.com)

บริเวณ ต.ทะเลชุบศร เป็นที่ลุ่มขนาดใหญ่เดิมมีน้ำขังเป็นบริเวณกว้างจนคล้ายกับทะเล เหตุที่เรียกว่าทะเลชุบศรนั้นเพราะว่ามีความเชื่อว่า พระรามได้เคยชุบพระแสงศรในแหล่งน้ำแห่งนี้จึงถูกเรียกว่า “ทะเลชุบศร” สืบมา สมัยสมเด็จพระนารายณ์มหาราชได้มีการนำน้ำจากทะเลชุบศรไปใช้ในตัวเมือง โดยได้สร้างคันดินกักน้ำทางด้านทิศตะวันตกของทะเลชุบศร บริเวณมุมคันดินทำประตูเป็นช่องระบายน้ำที่เรียกว่า “ปากจั่น” น้ำจะถูกบังคับให้ไหลออกทางประตูนี้จากนั้นน้ำจะถูกส่งด้วยท่อน้ำดินเผาเข้าไปใช้ในตัวเมือง จึงนับเป็นระบบประปาที่เกิดขึ้นครั้งแรกในประเทศไทย ทะเลชุบศรแห่งนี้ยังเป็นที่ตั้งของพระที่นั่งไกรสรสีหราช หรือ พระที่นั่งเย็น ซึ่งเป็นพระที่นั่งที่สมเด็จพระนารายณ์มหาราชโปรดฯ ให้สร้างขึ้นเพื่อทรงสำราญพระราชอิริยาบถ มีน้ำล้อมรอบอยู่กลางทะเลชุบศร ณ พระที่นั่งแห่งนี้ เป็นสถานที่ที่สมเด็จพระนารายณ์มหาราช ทรงส่องกล้องทอดพระเนตรจันทรุปราคา เมื่อวันที่ 11 ธันวาคม พ.ศ.2228 ซึ่งถือเป็นการศึกษาดาราศาสตร์ครั้งแรกในประเทศไทยด้วย

ส่วนคลองอนุศาสนนันท์ หรือ คลองชัยนาท–ป่าสัก เป็นคลองชลประทานที่ขุดภายหลังในยุคปัจจุบัน เพื่อผันน้ำจากแม่น้ำเจ้าพระยาไปยังแม่น้ำป่าสัก

ท่อน้ำดินเผา ท่อประปาโบราณ ในสมัยสมเด็จพระนารายณ์ ภาพโดย จันผา

อ้างอิง

สำนักวิทยบริการและเทคโนโลยีสารสนเทศ มหาวิทยาลัยราชภัฏเทพสตรี. วงเวียนสระแก้ว (วงเวียนศรีสุริโยทัย). (ออนไลน). แหล่งที่มา http://library.tru.ac.th/inlop/lptour/152-lptusk.html

สำนักวิทยบริการและเทคโนโลยีสารสนเทศ มหาวิทยาลัยราชภัฏเทพสตรี.สวนสัตว์ลพบุรี (สวนสัตว์สระแก้ว). (ออนไลน). แหล่งที่มา http://library.tru.ac.th/inlop/lptour/172-lptuzoo.html

เว็บไซต์ ท่องเที่ยวลพบุรี.สวนสัตว์ลพบุรี. (ออนไลน). แหล่งที่มา http://www.lopburitravel.com/page-86

อารีรัตน์ รัศมี. 2556. ปากท่อ.(ออนไลน). แหล่งที่มา www.infothailand.eu/lopburi/index.php/โบราณสถาน/อำเภอเมือง/ทะเลชุปศร/ปากท่อ

ไทยตำบลดอทคอม. ข้อมูลตำบลทะเลชุบศร อำเภอเมือง ลพบุรี. (ออนไลน). แหล่งที่มา http://www.thaitambon.com/tambon/160101

เรื่องจาก http://kaojaithailand.com/2018/02/04/srakaew-circle/