ข้อคิดจาก... คันโพงที่โรงเหล้า

ข้อคิดจาก... คันโพงที่โรงเหล้า

“ถึงโรงเหล้าเตากลั่นควันโขมง
มีคันโพงผูกสายไว้ปลายเสา
โอ้บาปกรรมน้ำนรกเจียวอกเรา
ให้มัวเมาเหมือนหนึ่งบ้าเป็นน่าอาย..."

.................. นิราศภูเขาทอง (สุนทรภู่)

พระภิกษุภู่ สุนทรโวหาร หนุ่มใหญ่วัย ๔๐ เศษ นั่งเรือเลยวัดเสาประโคนขึ้นไปถึงโรงเหล้าบางยี่ขัน เห็นโรงเหล้ากำลังกลั่นน้ำเมาควันลอยขึ้นออกจากปล่องเป็นโขมง ก็เขียนเป็นกลอนลงใน นิราศภูเขาทอง แสดงความรู้สึกผิดชอบชั่วดี ดังความที่ยกมาลงไว้ข้างต้นนี้

...........
ข้อสงสัย
-คันโพง คืออะไร หน้าตาเป็นอย่างไร แล้วทำไมต้องไปผูกแขวนไว้ที่ปลายเสา ?
-คันโพงเกี่ยวข้องกับเตากลั่นโรงเหล้าหรือไม่ อย่างไร ?

(เป็นการพรรณนา ตามที่เห็นของพระภิกษุสุนทรภู่ แต่ต้องแยกกันคนละส่วน โรงเหล้าก็ส่วนโรงเหล้า คันโพงก็อีกส่วนหนึ่งนะครับ คือต้องเรียกว่า คันโพงที่หน้าโรงเหล้า)

"อักขราภิธานศรับท์" ปี ค.ศ.๑๘๗๓ ของหมอปนัดเล อธิบายไว้ว่า
"คันโพง - คือเปนชื่อไม้ยาวๆ ทำเป็นด้ำสำรับผูกถังโพงน้ำ, เหมือนอย่างที่โรงเล่านั้น"

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. ๒๔๙๓ อธิบายว่า
"โพง - ภาชนะสำหรับตักน้ำ, ถ้ามีคันชั่งถ่วง เพื่อให้เบาแรงที่ตักขึ้น คันนั้นเรียกว่าคันโพง"

"คันโพง - เครื่องสำหรับตักน้ำหรือโพงน้ำ มีคันยาวที่ปลาย มีเชือกผูกโยงเพื่อให้แข็งแรง"

ที่ต่างจังหวัดที่เป็นบ้านนอกที่ยังใช้น้ำบ่อ เขาเอาไม้ไผ่ยาวๆ ให้มีจุดหมุนตรงกลางลำพาดไว้บนยอดเสา
ทำจากไม้ไผ่สองลำ ปลายหนึ่งผูกเชือกกับกระป๋องน้ำ หย่อนลงในบ่อน้ำ อีกปลายหนึ่งผูกกับขอนไม้ถ่วง
เอาไว้เพื่อช่วยผ่อนแรงเวลาตักน้ำขึ้นจากบ่อ จะใช้คำว่า "คันโพง" นี้ได้หรือไม่

.....
เคยเห็นที่ต่างจังหวัด เป็นสวนผัก
มีคันโพงเป็นไม้ยาวๆ ผูกกระป๋องน้ำหย่อนลงไปไว้ตักขึ้นมารดน้ำผัก
" โพง" เป็นคำกิริยาด้วยค่ะ ของการทำแบบนี้ ใช้ว่า " โพง"น้ำขึ้นมา

.....
คันโพง หมายถึง น. เครื่องสําหรับตักนํ้าหรือโพงนํ้า มีคันยาว ที่ปลายมีเชือกผูกโพงเพื่อช่วยผ่อนแรง; คันไม้ยาวใช้ผูกโพงสำหรับตักน้ำหรือโพงน้ำ.